Psikolojik savunma mekanizmaları, bireyin bilinçdışında çalışan ve stres, anksiyete, iç çatışma veya duygusal acı gibi rahatsız edici durumlarla başa çıkmasına yardımcı olan zihinsel süreçlerdir. Sigmund Freud ve kızı Anna Freud, psikolojik savunma mekanizmalarını keşfeden ve bu konuda öncü çalışmalar yapan psikanalistlerdir. İşte bazı yaygın psikolojik savunma mekanizmaları:
- Bastırma: Rahatsız edici düşünce, duygu veya anıların bilinçdışına itilerek farkında olunmamasını sağlayan savunma mekanizmasıdır. Bastırma sayesinde, kişi bu rahatsızlık verici durumları unutarak günlük yaşamına devam edebilir.
- Yansıtma: Kişinin kendi kabul edemediği özelliklerini veya duygularını başkalarında görmesi ve bu durumu eleştirmesidir. Örneğin, bir kişi kendi kıskançlığını kabul etmek istemediğinde, başkalarını kıskançlıkla suçlayabilir.
- Reaksiyon formasyon: Kişinin kabul edemediği düşünce veya duyguların tam tersini benimseyerek ve bu şekilde davranarak savunma mekanizması oluşturmasıdır. Örneğin, bir birey başkalarına karşı aşırı sevecen ve yardımsever davranarak, bilinçdışında bastırdığı saldırganlık dürtülerini gizler.
- Yer değiştirme: Duyguların veya dürtülerin, gerçek hedefe yöneltilmesinin güvenli olmadığı durumlarda, daha güvenli ve sosyal açıdan kabul edilebilir bir hedefe yönlendirilmesidir. Örneğin, işyerinde yaşanan stresi eve taşıyarak eşe veya çocuklara kızabilir.
- İçselleştirme: Başkalarından gelen eleştirileri veya beklentileri kendi değer yargılarına dönüştürerek, kişinin kendisini sürekli eleştirmesi ve bu durumun duygusal acıya yol açmasıdır.
- İnkâr: Gerçekliği reddederek veya göz ardı ederek, rahatsız edici durumlarla başa çıkma yöntemidir. İnkâr, kişinin gerçekliğe adapte olma sürecini geciktirse de, kısa vadede anksiyeteyi hafifletebilir.
- Geri çekilme: Kişinin gerçek dünya ile başa çıkamayacağı durumlarda, hayal dünyasına kaçarak rahatlama ve duygusal güvende hissetme yöntemidir.
- Akılcılaştırma: Kişi, kabul edilemez düşünce, duygu veya davranışlarını mantıklı ve kabul edilebilir bir gerekçeyle açıklamaya çalışır. Bu süreçte, birey gerçek nedenleri görmezden gelerek, rasyonel ve mantıklı bir açıklama sunarak kendini savunur.
- Yapılandırma: Gerçekliği, kişinin kendi inanç ve değerlerine uygun hale getirerek algılamasıdır. Bu savunma mekanizması, gerçekliğin çarpıtılmasına ve kişinin subjektif bir perspektiften olayları yorumlamasına yol açabilir.
- İdealizasyon: Başkalarını veya durumları aşırı olumlu bir şekilde değerlendirmek ve gerçeklikten uzaklaşarak onları yüceltmek. İdealizasyon sayesinde, kişi kendini güvende hisseder ve olumsuz duygularla başa çıkar.
- Özdeşleşme: Kişinin, kendisine güçlü veya üstün gelen bir başka kişi veya grupla özdeşleşerek, onların değerlerini, düşüncelerini ve davranışlarını benimsemesi. Bu sayede, birey kendini daha güçlü ve güvende hisseder.
- Aşırı telafi: Kişinin, kendisinde eksik veya yetersiz gördüğü bir alanı telafi etmek için, başka bir alanda aşırı çaba göstermesi veya abartılı bir şekilde başarıya ulaşmaya çalışması. Aşırı telafi, kişinin kendine güvenini artırarak ve duygusal rahatsızlığı azaltarak savunma mekanizması olarak işlev görür.
- Pasif agresiflik: Kişi, açıkça ifade etmediği öfkesini veya düşmanca duygularını dolaylı ve pasif bir şekilde ifade eder. Pasif agresiflik, bireyin sosyal açıdan kabul edilemez düşüncelerini ve duygularını gizleyerek anksiyete ve stresle başa çıkmasına yardımcı olur.
Psikolojik savunma mekanizmaları, insan zihninin bilinçdışında çalışan ve duygusal acıyı hafifletmeye yönelik süreçlerdir. Bu mekanizmalar, kısa vadede rahatlama ve güvende hissetme sağlasa da, uzun vadede problemleri çözmeye yönelik sağlıklı stratejilerin yerini alamaz. Bu nedenle, psikolojik savunma mekanizmalarının farkında olmak ve duygusal problemlerle başa çıkabilmek için daha sağlıklı yöntemler geliştirmek önemlidir.
Yeni yazılardan haberdar olmak için e-posta listeme kayıt olabilirsiniz. Aşağıdaki kutucuğa e-posta adresinizi yazıp kaydol tuşuna basarsanız her yazı yayınlandığında otomatik olarak bilgilendirileceksiniz.
Anıl Yılmaz
Uzm. Psikolog & Psikoterapist
